prof. dr Ljubica Vasić

Apstrakt: Krajem XIX i početkom XX veka, Srbija se suočila sa izazovom koji je podrazumevao manevrisanje kroz kompleksno geopolitičko okruženje, istakavši na taj način važnost diplomatskih napora u oblikovanju svoje budućnosti. Kao mala država na Balkanu, Srbija je težila da potvrdi svoj suverenitet i ojača svoj položaj usred mreže saveza i sukoba koji su se dešavali u Evropi u to vreme. Diplomatija je igrala ključnu ulogu u sticanju međunarodnog priznanja za Srbiju kao i u oblikovanju saveza koji su bili od suštinskog značaja tokom perioda krize. Tadašnja srpska diplomatija, a kasnije i jugoslovenska, bila je visoko rangirana, a njene diplomate su bili ljudi obrazovani na prestižnim univerzitetima u Evropi, dobro obučeni za svoj posao. Važno je istaći da su sve karijerne diplomate toga doba morale da počnu od zvanja pripravnika i da provedu određeni broj godina na određenom radnom mestu, tako da preskakanja stepenika u napredovanju nije bilo moguće.

Ključne reči: diplomatija, međunarodno pravo, Srbija, Jugoslavija, rat, pisci diplomate

RAZVOJ SRPSKE DIPLOMATIJE

Kada analiziramo istoriju srpske diplomatije u periodu između druge polovine XIX i početkom XX veka, možemo da primetimo da je bilo mnogo kompetentnih i zaslužnih diplomata, političara i javnih radnika koji su doprineli afirmaciji Srbije na međunarodnom planu i njenom konačnom priznanju na Berlinskom kongresu. Možemo da spomenemo samo neka imena, bez iznošenja ocene njihovog rada ili ranga: Karađorđe Petrović, Dositej Obradović, Prota Mateja Nenadović, Vujica Vulićević, Jakov Nenadović, Ilija Garašanin, Sima Marković, Dimitrije Davidović, Aleksa Janković, Slobodan Jovanović, Luka Lazarević, Vladimir Karić, Jovan Marinović, Čedomilj Mijatović, Mladen Milovanović, Milovan Milovanović, Stojan Novaković, Petar Novaković Čardaklija, knez Mihailo Obrenović, kralj Milan Obrenović, Nikola Pašić, Milenko Vesnić, Ljubomir Kaljević, Avram Petronijević, Milan Piroćanac, Aleksa Simić i drugi. Takođe je važno istaći kneza Miloša Obrenovića, koji je tokom svoje vladavine od 1815. do 1839. godine, uspeo da omogući da Srbija pređe iz statusa pobunjenog Beogradskog pašaluka u autonomnu kneževinu unutar Osmanlijskog carstva, ukinuvši time feudalizam. Tokom njegove prve vladavine, postignut je najznačajniji državno-pravni i diplomatski uspeh u daljoj borbi za potpunu nezavisnost i međunarodno priznanje Srbije, koje je dobijeno na Berlinskom kongresu 1878. godine. (Ljušić 2008: 61-119)
Važno je istaći da u to vreme Srbija nije imala visokoškolske institucije i fakultete koji bi pripremali buduće diplomate. (Jagodić 2009: 175-182) Studenti su se školovali u zemljama poput Nemačke, Rusije, Engleske, Austrije, i Belgije a neki i Holandije. Određeni broj studenata, uglavnom iz imućnijih porodica, samostalno je finansirao svoje obrazovanje u inostranstvu, dok su neki dobijali i državne stipendije. Po povratku u Srbiju nakon završetka studija u inostranstvu, odmah su nalazili odgovarajuće zaposlenje u državnim institucijama, naučnim ustanovama, fakultetima i školama. Francuski uticaj u srpskoj spoljnoj politici i diplomatiji tokom druge polovine XIX veka bio je očigledan zahvaljujući, između ostalog, generacijama srpskih studenata koji su zauzimali važne položaje u političkom, ekonomskom i kulturnom životu, kao i u diplomatiji. (Trgovčević 1986: 19-150)
Diplomatski korpus Srbije tokom druge polovine XIX i prve polovine XX veka obuhvatao je izuzetno sposobne profesionalne diplomate koji su uspešno obavljali svoje zadatke u borbi za nezavisnost, kao i kasnije u afirmaciji Srbije u svetskim okvirima. Želimo da pomenemo samo neke od njih: Sava Grujić, Ilija Garašanin, Filip Hristić, Avram Petronijević, Čedomir Mijatović, Dimitrije Davidović, Jovan Ristić, Jovan Marinović, Milan S. Piroćanac, Nikola Pašić, Stojan Novaković, Ljubomir Kaljević, Milan Rakić, Vladan Đorđević, Milovan Milovanović, Jovan M. Jovanović, Milenko Vesnić, Miroslav Spalajković, Jovan Dučić, Branislav Nušić i drugi. Tadašnja Kraljevina Srbija u period od 1878. do 1918. godine u diplomatskoj službi imala je jedan broj karijernih diplomata koji su, pored ostalog, bili i književnici, a svojim radom su doprineli nezavisnosti i međunarodnom priznanju Srbije, na pomenutom Berlinskom kongresu. Prvi srpski diplomata ustaničke Srbije je bio Prota Mateja Nenadović koji je bio i književnik, poznat po svojim Memoarima. (Nenadović, 2005)

SRPSKA I JUGOSLOVENSKA DIPLOMATIJA IZMEĐU DVA SVETSKA RATA

Pored problema priznanja nove države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, jedno od ključnih pitanja bilo je određivanje granica, imajući u vidu da su neke od graničnih zemljama imale teritorijalne pretenzije jer su bile pripadnice Centralnih sila za vreme Prvog svetskog rata. (Kardum 1986: 119-130) Ministarstvo inostranih dela Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Beogradu je putem zvaničnog dokumenta datiranog dana 24. decembra 1918. godine informisalo diplomatska predstavništva Sjedinjenih Američkih Država, Velike Britanije, Italije, Rusije, Francuske, Grčke i Belgije o formiranju nove države i uspostavljanju zajedničke vlade. (Kardum 1986: 119-130) U tom dokumentu su navedeni članovi Vlade, predvođeni predsednikom Stojanom Protićem i ministrom inostranih dela dr Ante Trumbićem. Tadašnji saveznici Kraljevine Srbije su ignorisali ovaj zahtev za priznanjem.
Sjedinjene Američke Države su bile prve koje su priznale novu državu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 10. februara 1919. godine, istovremeno priznavajući poslanstvo Kraljevine Srbije u Vašingtonu kao, na posletku, poslanstvo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. (Živojinović 1970: 35) Čehoslovačka, Grčka i Švajcarska su brzo nakon toga priznale Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. (Krizman 1962: 367-368) Međutim, Francuska i Velika Britanija su odugovlačile sa priznanjem zbog Italije i njenih zahteva u vezi sa teritorijalnim pitanjima u Dalmaciji, u skladu sa tajnim Londonskim ugovorom iz maja 1915. godine. (Krizman 1962: 346-350) Tekst tajnog Londonskog ugovora iz 1915. godine je publikovan na engleskom jeziku u časopisu „Jugoslovenski Bilten” broj 36, 16. februara 1918. godine u Londonu. (Krizman 1975: 14-15) Međutim, Velika Britanija je u konačnici priznala novu državu 1. juna 1919. godine, dok je Francuska to učinila 6. juna 1919. godine. ( Živojinović 2011: 442-453) Takođe, treba napomenuti da je Ministarstvo inostranih dela Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca praktično nasledilo Ministarstvo inostranih dela Kraljevine Srbije sa istim diplomatskim osobljem.
Diplomatska predstavništva Kraljevine Srbije u inostranstvu su preimenovana u predstavništva Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Većina osoblja u novom Ministarstvu inostranih dela je bila prethodno zaposlena u Ministarstvu inostranih dela Kraljevine Srbije. (Diplomatsko-konsularni godišnjak za 1931. Godinu) Iako je bio manji broj hrvatskih i slovenačkih kadrova, koji su prethodno bili deo Jugoslovenskog odbora ili kruga njihovih pristalica, primljeni su u državne službe, izazivajući nezadovoljstvo među srpskim osobljem i političarima. (Ibid) Ovo stanje je trajalo do raspada Kraljevine Jugoslavije 17. aprila 1941. godine, kada je većina hrvatskih kadrova prešla u Nezavisnu Državu Hrvatsku.
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i kasnije Kraljevina Jugoslavija od 1929. godine je nastavljala postojeću diplomatsku praksu spoljne politike kao i kadrovsku politiku Kraljevine Srbije. U to vreme su diplomatiju Kraljevine Jugoslavije predstavljali kadrovi koji su bili preuzeti iz Ministarstava inostranih dela Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore. Iz tadašnje priključene Hrvatske, Slovenije, Bosne i Hercegovine je relativno mali broj ljudi bio u diplomatskoj službi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Kraljevine SHS). (Diplomatsko-konsularni godišnjak za 1931. godinu) Uglavnom su to bili političari, javni radnici, naučnici, književnici ili publicisti koji su bili članovi ili pristalice tadašnjeg Jugoslovenskog odbora. (Paulova 1936)
Retko je pisano o tome da Kraljevina Jugoslavija nije imala diplomatske odnose s Sovjetskim Savezom sve do juna 1940. godine, kada su konačno uspostavljeni. (Petranović 1992: 87) Tek tada je potpisan Ugovor o prijateljstvu i nenapadanju između Kraljevine Jugoslavije i SSSR-a, tačnije 5. aprila 1941. godine. Međutim, samo dan kasnije, 6. aprila 1941. godine, Nemačka je izvršila agresiju na Kraljevinu Jugoslaviju. Pre nego što su se uspostavili diplomatski odnosi između Kraljevine Jugoslavije i Sovjetskog Saveza, vođeni su trgovinski pregovori između ove dve države. Kao rezultat tih pregovora, zaključen je Trgovinski ugovor 11. maja 1940. godine u Moskvi. (Životić 2016: 157-185) Smatralo se da je ovaj trgovinski ugovor bio uvod u uspostavljanje diplomatskih odnosa. Međutim, prošlo je gotovo godinu dana pre nego što su stvarno uspostavljeni diplomatski odnosi, i to kada je Nemačka napala Kranjevinu Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine
Razlog za nepriznavanje tadašnjeg Sovjetskog Saveza od strane Kraljevine SHS a kasnije i Kraljevine Jugoslavije ležao je u činjenici da je dinastija Karađorđević bila duboko povezana sa carskom Rusijom, posebno sa carem Nikolajem Romanovim. (Jovanović 2006: 13-16 i Živanov 2015: 313-332) Nakon ultimatuma Austrougarske 1914. godine, car Nikolaj je pružio podršku Kraljevini Srbiji ne samo politički već i vojno, materijalno i humanitarno. Razlog za nepriznavanje je bio taj što nismo podržali postupke koji su proizišli iz Oktobarske revolucije 1917. godine, a to je ubistvo cele carske porodice Romanov. (Petrović 2018: 318-326). Od kraja Prvog svetskog rata u tadašnju Kraljevinu SHS, a kasnije Kraljevinu Jugoslaviju je došlo preko 30.000 ruskih izbeglica, i to uglavnom u Srbiju gde im je pruženo utočište. (Jovanović 1997: 156-185) Među njima su bili visokoobrazovani pojedinci svih struka, kao i vojni kadrovi, posebno oficiri. S obzirom na to da je Srbija pretrpela značajne gubitke u Prvom svetskom ratu, posebno kada je reč o obrazovanim i stručnim kadrovima, ruske izbeglice, koje su bile veoma stručne i obrazovane, doprinele su nadomeštanju ovog nedostatka i značajno su uticale na dalji ekonomski i kulturni razvoj Srbije. (Jovanović 2006:13-17)
Kasnih tridesetih godina XX veka, Nemačka i Italija počele su da ostvaruju sve veći politički i ekonomski uticaj na Balkanu. Ovaj uticaj Nemačke, koji se protezao i na Kraljevinu Jugoslaviju, postao je posebno izražen dolaskom Hitlera na vlast u Nemačkoj, pa ovo predstavlja nastavak nemačkog prodora na Balkan koji je započet još od 1908. godine. (Mitrović 2011: 38-186)
U vremenu pre Drugog svetskog rata, Nemačka je sprovela intenzivnu propagandnu kampanju u cilju suzbijanja francuskog i engleskog uticaja u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji, međutim bez uspeha. Uticaj Engleske, Italije i Sjedinjenih Američkih Država na politiku, ekonomiju i kulturu u Kraljevini Jugoslaviji ostao je isti. Diplomatski odnosi sa Sovjetskim Savezom nisu uspostavljeni sve do 1940. godine, pa je stoga njegov uticaj na politiku, ekonomiju i kulturu bio zanemarljiv. Interesovanje za Sovjetski Savez pokazivali su pretežno socijalisti, levičari, komunisti, kao i neki književnici i publicisti koji su se bavili slavistikom ili socijalogijom, ali njihov broj je bio ograničen. Spomenućemo da su u tom periodu Sovjetski Savez posetili novinar Vladislav Ribnikar, književnik Miloš Moskovljević, vajar Sreten Stojanović i drugi.

KNjIŽEVNICI KAO DIPLOMATE

Prvi srpski diplomata ustaničke Srbije bio je Prota Mateja Nenadović koji je bio i književnik, poznat po svom delu Memoari koje pored toga što daje doprinos srpskoj književnosti predstavlja i svojevrsno svedočanstvo tog vremena. (Nenadović: 2005) Diplomatske aktivnosti Mateje Nenadovića su se ogledale u tome da je za vreme velikih političkih izazova tog vremena znao da pregovara sa Turcima. Godine 1804. otišao je u Rusiju kako bi obezbedio podršku za ustanak i zatražio pomoć. Naredne godine u Sremu uz pomoć svojih lokalnih poznanika, osiguravao je oružje i municiju za ustanike. Zatim, 1806. godine boravio je u Beču sa Božom Grujovićem, koji je bio profesor prava i prvi srpski ustavopisac, sa ciljem da predaju molbu za dozvolu za uvoz hrane i oružja u Srbiju, ali nažalost nisu postigli veći uspeh. Naime, njihova poseta Beču dogodila se u trenutku koji je bio veoma težak za Austriju tj. nakon poraza kod Austerlica, pa su ih zbog toga odbili, obeđavši da će posredovati u Carigradu. Prota Mateja Nenadović je pregovarao o primirju sa tamnošnjim Turcima u Bosni.
Tokom prvog srpskog ustanka, Prota Mateja Nenadović je bio jedan od vođa pokreta. Nakon što je došao na vlast Miloš Obrenović, Mateja Nenadović je dugo ostao u pozadini političkih događaja, iako se činilo da je ponekad bio više involviran nego što je to bilo javno poznato. Tokom svog najaktivnijeg perioda i kasnije u starosti, Prota Mateja Nenadović je živeo u vremenu kada su se u srpskoj kulturi pojavljivali izuzetni pojedinci koji su, iako uglavnom književnici, nadomestili nedostatak filozofije, istoriografije ili političke ideologije među svojim narodom. (Samardžić 1981: 41-52)
Na početku XX veka, Srbija je izlazila iz složenog geopolitičkog pejzaža. Posledice Balkanskih ratova i kasnije Prvog svetskog rata naterale su naciju da oblikuje svoj identitet i navigira kroz složenosti međunarodne diplomatije. Srpske diplomate bile su zadužene za osiguravanje saveza, rešavanje teritorijalnih sporova i zastupanje nacionalnih interesa. Ovaj društveni i istorijski kontekst podstakao je pažljivo razmatranje načina na koji je nacija predstavljala sebe u inostranstvu, kao i načina iscrtvanja slike koju je projektovala na svetskoj sceni.
Početak XX veka predstavljao je transformacioni period za Srbiju, kako u diplomatskom tako i u društvenom smislu. Dok je nacija nastojala da se afirmiše na svetskoj sceni, srpske diplomate suočili su se sa jedinstvenim izazovom: balansiranjem između težnje ka međunarodnom priznanju i potrebe da se reše unutrašnji društveni problemi. Jedan od karakterističnih načina na koji je istražena ova delikatna ravnoteža bio je putem satire. Srpski pisci i satiričari koristili su ovaj oblik izražavanja kako bi ispitali i kritikovali različite aspekte srpskog društva, često prožimajući diplomatske napore sa društvenim komentarima.
U navedenom vremenskom periodu bilo je nekoliko istaknutih pisaca koji su bili prvenstveno diplomate. Spomenuli smo Branislava Nušića koji je bio diplomirani pravnik i koji je 1893. godine, kao tada već poznati književnik, imenovan za vice konzula u Prištini iako je tadašnje bezbednosno stanje u Prištini bilo veoma kritično. Na dnevnom nivou je bilo prećeno i njemu i celom konzularnom osoblju. Čak je načelnik Prištinskog okruga zabranio svaku posetu konzulatu i na taj način je pokušavao da onemogući i suštinski zabrani neometani rad konzulata. (Peruničić 1985: 15, 118-127), ali sve to Nušića kao patriotu nije uplašio pa je radio svoj posao časno i pošteno kao vice konzul u Prištini. Branislav Nušić, kao jedan od najvažnijih srpskih pisaca i diplomata, ostavio je trag kako u književnosti tako i u međunarodnim odnosima. Njegova diplomatska karijera oblikovala se tokom perioda kada je Srbija prolazila kroz značajne političke promene. Nušić je započeo svoje diplomatsko putovanje na početku XX veka, a njegove izuzetne verbalne i diplomatske sposobnosti brzo su ga istakle. Kroz svoje diplomatske aktivnosti, Nušić je doprineo jačanju međunarodnog položaja Srbije i promociji njenih interesa. (Glišić 1966: 7-35)
Raskrsnica između srpske diplomatije i društvene kritike kroz satiru u ranom XX veku predstavljala je zapravo istraživanje jedne nacije i promena kroz koje je prolazila. Dok se Srbija suočavala sa diplomatskim izazovima, satiričari su nudili nijansiranu perspektivu kroz koju su društveni problemi bili ispitani i komunicirani javnosti. Ova interakcija između diplomatskih ambicija i društvene introspekcije ostaje svedočanstvo dinamičnog odnosa između spoljašnjeg imidža našeg naroda i njegove stvarnosti tokom ključnog perioda u istoriji.
Takođe, treba istaći Jovana Dučića, karijernog diplomatu, koju je bio prvi jugoslovenski ambasador i poznati srpski i jugoslovenski književnik iza tog vremena. Jovan Dučić je imao izuzetno uspešnu diplomatsku karijeru, koja je trajala preko trideset godina. Predstavljao je svoju zemlju u trinaest misija raspoređenih u devet različitih država. Takva raznovrsna iskustva u diplomatiji su retkost među našim diplomatama. Službovao je na različitim mestima kako u Evropi tako i u Africi (Sofija, Ženeva, Rim, Atina, Madrid, Kairo, Budimpešta, Bukurešt i Lisabon). Obreo se u diplomatiji 1907. godine kada se vratio sa školovanja iz Ženeve. Bio je školovan i govorio je više stranih jezika. Jovan Dučić tokom službovanja u inostranstvu bio je i naš delegat u Društvu naroda u Ženevi 1924. godine, jer je bio karijerni diplomata i između ostalog govorio je perfektno francuski jezik koji je tada bio glavni diplomatski jezik. Za ambasadora je postavljen 1937. godine u Bukureštu. (Popović 1988: 63) Njegova karijera je dalje razvijala u pravcima koji su mu omogućili napredovanja praćena ideološkim ispitivanjima unutar samog društva. Bio je aktivan učesnik i svedok važnih istorijskih događaja, uključujući državne udare, revolucije i ratove s obzirom na to gde je sve službovao. Dučićevi izveštaji (telegrami i zapisi) o njegovim kako trenutnim tako i kasnijim iskustvima, koje je po prirodi službe, redovno podnosio nadležnim organima svoje zemlje predstavljaju značajan izvor informacija za naše današnje diplomate.
Dučićeva poslednja diplomatska služba bila je u Španiji (Madrid) u ambasadi Kraljevine Jugoslavije. Kada je nacistička Nemačka u aprilu 1941. godine okupirala Kraljevinu Jugoslaviju, Dučić je proteran s obzirom da je Španija priznala Nezavisnu Državu Hrvatsku (NDH). Time je Španija prekinula diplomatske odnose s Kraljevinom Jugoslavijom. Tada se Dučić povukao u Lisabon imajući u vidu da je Portugalija bila neutralna zemlja tokom Drugog svetskog rata, odakle je vrlo brzo otišao u grad Geri, u saveznoj državi Indijana u SAD kod svog rođaka. Tu je proveo i poslednje godine života i bio veoma aktivan član srpske dijaspore, gde je između ostalog pisao i za najstarije i najpoznatije srpske novine „Amerikanski Srbobran“ koje i dan danas izlaze u SAD. (Vasić: 2020)

KRALjEVINA SHS I PREKID DIPLOMATSKIH ODNOSA SA HOLANDIJOM I ALBANIJOM

Između dva svetska rata došlo je do prekida diplomatskih odnosa sa dve države. Tačnije 1920. godine prekinut je diplomatski odnos između Kraljevine SHS sa Kraljevinom Holandijom. Razlog prekida diplomatskih odnosa je vezan za slučaj Holandskog počasnog konzula Bernarda Rapaporta.
Bernard Rapaport, državljanin Austro-Ugarske, pre Prvog svetskog rata obavljao je dužnost holandskog počasnog konzula u Beogradu. Međutim, već 1912. godine Rapaport je, zajedno sa holandskim počasnim generalnim konzulom u Beogradu Kostovićem, bio umešan u poznatu špijunsku aferu „Miler“. (Milošević 2001: 127-145) Holandija je zbog toga planirala da povuče Rapaporta iz Beograda. Međutim, sticajem određenih okolnosti, povlačenje je odloženo, pa je Rapaport, nakon izbijanja rata, smešten u Prokuplje kao neprijateljski državljanin Austro-Ugarske bez diplomatskog imuniteta. Dodatno, Rapaport je bio i obaveštajni agent Austro-Ugarske, koji je dostavljao informacije o ciljevima u Beogradu koje treba bombardovati. Vratio se Beograd 1916. godine, gde je nastavio sa neprijateljskim postupcima prema srpskom civilnom stanovništvu. Nakon oslobođenja Srbije 1918. godine, nastavio je da obavlja dužnost holandskog konzula u Beogradu. Međutim, srpska vlada je zahtevala da Rapaport napusti zemlju. Holandska vlada je podržala Rapaporta, pa je 14. decembra 1918. godine prekinula diplomatske odnose sa Kraljevinom SHS. Bilo je potrebno četiri godine pregovoranja i posredovanja kako bi se obnovili diplomatski odnosi sa Kraljevinom Holandijom i to u decembru 1922. godine. (Milošević 2001: 127-145) Sa međunarodnopravnog aspekta teško je da se razume zašto je Holandija prekinula diplomatske odnose sa Kraljevinom Srbijom imaući u vidu da je došlo do otvorenih neprijateljskih aktivnosti holandskog počasnog konzula, koji je bio državljanin Austro-Ugarske. Međutim, važno je da se napomene da je Holandija je tokom Prvog svetskog rata ostala neutralna, čak je u određenom periodu bila i sila zaštitnica Kraljevine Srbije.
Možda obrazloženje treba da se potraži u činjenici da je Holandija bila naklonjena Austro-Ugarskoj i Nemačkoj tokom Prvog svetskog rata tj. tokom Velikog rata. Naime, proglasila je svoje dve morske luke, Amsterdam i Roterdam, za slobodne luke, omogućavajući Nemcima uvoz retkih ruda i metala iz svojih kolonija, što je bilo ključno za ratnu industriju. Takođe, Nemci su neometano prenosili ove resurse vozom u Nemačku. Holandija je takođe odbila zahtev Saveznika da izruči nemačkog cara Vilhema II Hoencolerna, glavnog optuženog za izbijanje Prvog svetskog rata. Kraljevina Holandija mu je pružila utočište, pod izgovorom da ona na osnovu svog zakonodavstva i prema međunarodnim ugovorom koji ima sa stranim državama, ne vrši izručivanje svojih građana zbog krivičnih dela. Time nije uspela ideja Saveznika da osnuje Međunarodni krivični sud niti je došlo do većih suđenja ratnim zločinicima posle Prvog svetskog rata. (Lopičić Jančić 2012: 90-96)
Drugi prekid diplomatskih odnosa Kraljevine SHS je bio sa Albanijom 1927. godine. Pod uticajem Italije, Albanija je 27. maja 1927. godine organizovala hapšenje Vuka Đuraškovića, koji je bio prevodilac u poslanstvu Kraljevine SHS u Tirani, optuživši ga za špijunažu. Đurašković, koji je bio državljanin Albanije, angažovan je kao prevodilac i nije bio registrovan kao službenik poslanstva Kraljevine SHS. U diplomatskoj praksi tog vremena, kao i kasnije, bilo je uobičajeno da strane diplomatske misije, tj. diplomatsko-konzularna predstavništva, angažuju lokalno osoblje koje nije imalo diplomatski status niti diplomatski imunitet. Protestne note Kraljevine SHS generalnom sekretaru Društva naroda, od 12. juna 1927. godine, nisu dale rezultate. Zbog toga je tadašnji ministar inostranih dela Kraljevine SHS, dr Vojislav Marinković, doneo odluku o prekidu diplomatskih odnosa sa Albanijom sedam dana nakon Đuraškovićevog hapšenja, tačnije 3. juna 1927. godine. Očito je da je Albanija imala podršku Italije i da je ovaj incident bio provokacija. Spor nije bio raspravljen na sednici Saveta Društva naroda, već su predstavnici Velikih sila razmatrali situaciju u Ženevi 15. juna 1927. Godine. Na kraju je spor rešen, a Đurašković je oslobođen 5. jula 1927. godine kada je stigao na Krf, a diplomatski odnosi sa Albanijom su ponovo uspostavljeni 9. avgusta 1927. godine. (Mišić 2009: 145-151)
Treba napomenuti da je Društvo naroda, kao prva međunarodna organizacija opšteg političkog karaktera, i pored niza slabosti, postiglo značajan napredak u oblasti diplomatije.

PREDVEČERJE IZBIJANjA DRUGOG SVETSKOG RATA

U vreme kad je nacistička Nemačka već započela sa svojim osvajanjima širom Evrope, a 1. septembra 1939. godine je napala i Poljsku, Kraljevina Jugoslavija se našla u geopolitičkom balansiranju između Zapada i Istoka nastojeći da očuva neutralnost zbog nedostatka vojne moći za eventualno uključivanje u sukob sa Nemačkom a samim tim i sa njenim saveznicima. Nemačka je bila izrazito brojnija i vojno moćnija, pa bi se bilo kakav ratni angažman protiv nje završio sigurnim porazom. To je jasno pokazao primer Francuske koja je, i pored većih vojnih resursa u poređenju sa Jugoslavijom, brzo kapitulirala. (Vinaver 1986: 123)
Celokupne političke okolnosti u tadašnjoj Evropi imale su veoma jak uticaj na Kraljevinu Jugoslaviju. Saveznici Srbije iz Prvog svetskog rata, Engleska i Francuska, nisu imali kapacitet da se suprotstave nemačkoj agresiji. Nažalost, Jugoslavija je bila, u najmanju ruku, razočarana jer joj nisu ispunjena obećanja u vezi sa vojnom podrškom u slučaju da dođe do napada od strane nacističke Nemačke i fašističke Italije. Uključenost Engleske u vojni puč 27. marta 1941. godine rezultirala je padom vlasti Cvetković-Maček i kneza namesnika Pavla Karađorđevića. Francuska nije mogla nikako da pomogne Kraljevini Jugoslaviji jer je godinu dana ranije već poklekla pod nemačkim pritiskom, tačnije u junu 1940. godine. Jedino je Engleska ostala u ratu protiv Nemačke. Međutim, Engleska je bila ograničena na usmena obećanja usled nemogućnosti pružanja efektivne podrške. Razlozi za to nalazili su se u njenoj velikoj udaljenosti od Kraljevine Jugoslavije, kao i u kontroli Sredozemnog mora od strane italijanske ratne mornarice. Njena mala vojna prisutnost u Grčkoj nije bila dovoljna ni za odbranu Grčke od nemačke agresije, a kamoli za pružanje pomoći Kraljevini Jugoslaviji. (Milovanović 1981: 38-55)
U istom periodu, knez Pavle Karađorđević je nastojao da odoli pritiscima nacističke Nemačke i fašističke Italije koje su težile ka tome da Kraljevina Jugoslavija postane njihov saveznik. Knez Pavle posebno je bio izložen pritiscima Nemačke da Jugoslavija istupi iz Društva naroda i Male Antante. Vlada Kraljevine Jugoslavije uspela je da odbije ove zahteve Nemačke, dok je knez Pavle Karađorđević nastojao da zadrži političku neutralnost uprkos snažnim pritiscima kako Nemačke i Italije, tako i Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije. Ipak, pod intenzivnim pritiscima, vlada Kraljevine Jugoslavije pristupila je Trojnom paktu 25. marta 1941. godine u Beču, potpisavši Protokol o pristupanju. (Konstantinović 1998: 347-357)
Pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu u periodu između 25. do 27. marta 1941. godine izazvalo je masovne demonstracije širom tadašnje Kraljevine Jugoslavije usmerene protiv vlade Cvetković-Maček. Razlog ovih demonstracija nalazio se u pristupanju ovom paktu. Tokom noći, između 26. i 27. marta 1941. godine, izvršen je državni udar kojim su pučisti svrgnuli vladu Cvetković-Maček, kao i namesništvo sa knezom Pavlom Karađorđevićem, dr Radenkom Stankovićem i dr Ivom Perovićem. Novom vladom je predsedavao armijski general Dušan Simović. Kralj Petar Drugi Karađorđević, iako maloletan i neupućen u događanja, formalno je proglašen punoletnim. Nije učestvovao u puču. Državni udar izvršen 27. marta 1941. godine ostavio je dubok trag na istoriju Jugoslavije, Srbije i samog Drugog svetskog rata. Zapadne države su pružile punu usmenu i političku podršku ovom činu i bile su oduševljene njegovim izvršenjem. (Petranović 1980: 174) Ubrzo zatim, tačnije 6. aprila nacistička Nemačka bez objave rata napala je Kraljevinu Jugoslaviju bombardovanjem tzv. tepih bombama. Tim činom je Kraljevina Jugoslavija ušla u Drugi svetski rat.
Ako sagledamo situaciju potpuno objektivno, kako iz pravnog tako i iz političkog i istorijskog ugla, možemo da zaključimo da navodne garancije nacističke Nemačke date u Trojnom paktu nisu bile pouzdane. Ovo je najbolje dokazano činjenicom da je nacistička Nemačka prekršila ovaj svoj sporazum u Paktu Ribentrop-Molotov, potpisan u Moskvi 22. avgusta 1939. godine, napadom na Sovjetski Savez 22. juna 1941. godine. Zboga izvršene agresije 6. aprila 1941. godine na Kraljevinu Jugoslaviju od strane nacističke Nemačke i fašističke Italije, Kraljevina Jugoslavija je kapitulirala 17. aprila 1941. godine. Bilo je očigledno da Kraljevina Jugoslavija nije imala vojnu moć da se suprotstavi nacističkoj Nemačkoj, koja je u to vreme bila vodeća vojna sila u Evropi. To se jasno vidi iz činjenice da je Nemačka porazila Francusku, koja je smatrana značajnom vojnom silom, i to za samo 17 dana. (Terzić 1984: 462-466)

POLOŽAJ JUGOSLOVENSKOG POSLANIKA U BERLINU 1939-1941. GODINE

Uloga jugoslovenskog poslanika u Berlinu bila je veoma delikatna i teška .U tom vremenskom periodu, tačnije krajem marta 1939. godine, dr Ivo Andrić je premešten za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika druge položajne grupe drugog stepena u Berlinu, a dužnost je preuzeo početkom aprila iste godina (pr. Milošević 1995: 29).
Položaj jugoslovenskog poslanika u Berlinu bio je najteži u Andrićevoj diplomatskoj karijeri, (Terzić 1981: 531) jer je nacistička Nemačka vršila pritisak na Kraljevinu Jugoslaviju da pristupi Trojnom paktu. Andrić je 19. aprila 1939. godine predao akreditivna pisma kancelaru Adolfu Hitleru, kao i opozivna pisma svog prethodnika dr Aleksandra Cincar-Markovića. Posle uobičajene razmene kratkih izjava, Hitler je ukratko razgovarao sa Andrićem. Nakon protokolarnog dela, Andrić je dao izjavu za novinare u kojoj je istakao da namerava da nastavi rad svog prethodnika Cincar-Marković i da će se usredsrediti na jačanje saradnje između Nemačke i Jugoslavije na privrednom i kulturnom planu (Glišović 2012: 272). Pritisak Nemačke na Jugoslaviju se nastavio sa zahtevima da pristupi silama Osovine, Antikominterna paktu, kao i da napusti Društvo naroda, Balkansku i Malu Antantu (Ibid: 314). Jugoslavija je nastojala da zadrži neutralnost, međutim u tome nije uspela.
Vlada Dragiše Cvetkovića i ministar inostranih poslova dr Cincar-Marković tajno su vodili pregovore sa Ribentropom i Hitlerom oko pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu, u kojima je učestvovao i tajni emisar dr Danilo Gregorić. Ovi pregovori su se odvijali bez znanja Andrića (Gregorić 1942: 101) Kada je Andrić saznao da su se Cvetković i Cincar-Marković sastali sa Ribentropom i Hitlerom u Salcburgu 14. februara 1941. godine bez njegovog prisustva i bilo kakvog obaveštenja o tome razgovoru, uputio je pismo ministru Cincar-Markoviću, protestvovavši zbog povrede svog autoriteta i istakavši da je postao poslanik sa umanjenim autoritetom, bez punog poverenja vlade i podrške ministra.
Ministar dr Cincar-Marković je 17. marta 1941. godine odgovorio Andriću, pokušavši da opravda tajnost sastanaka zahtevom nemačke vlade da posete i razgovori budu strogo poverljivi. Ipak, tajni sastanci su se nastavili posetom kneza Pavla Karađorđevića Hitleru 4. i 5. marta 1941. godine u Berhtesgadenu, bez znanja i prisustva Andrića. Nakon što je saznao za ovu posetu, Andrić je 20. marta 1941. godine je pismeno tražio da se povuče sa te funkcije zbog neslaganja sa tom politikom. U međuvremenu vlada Dragiše Cvetkovića donela je odluku o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu i odmah potom je izvršen državni udar 27. marta 1941.godine. Kao jugoslovenski poslanik u Nemačkoj Andrić je hitno pozvan u Beograd da bi dobio nove instrukcije pa je po povratku u Berlin, nastojao da ga primi neki visoki zvaničnik nemačkog Ministarstva inostranih poslova, ali nije uspeo da uruči notu jugoslovenske vlade. Tek 5. aprila 1941. godine, šef protokola nemačkog Ministarstva inostranih poslova, Alexander von Dörnberg, primio je Andrića i uručio mu njegov pasoš, što je u diplomatskoj praksi značilo kraj njegove misije i prekid diplomatskih odnosa, što je takođe nagoveštavalo ratno stanje. Već sledećeg dana, 6. aprila 1941. godine, nacistička Nemačka je izvršila agresiju na Jugoslaviju, bombardovavši Beograd i druge gradove. (Juričić 1989: 207)
Tog kobnog 6. aprila 1941. godine kada je nacistička Nemačka bez objave rata bomardovala tepih bomama Kraljevinu Jugoslaviju Alexander von Dörnberg je pozvao Andrića i obavestio ga da zbog prekida diplomatskih odnosa jugoslovenski diplomatski i konzularni predstavnici više ne mogu da ostanu u Nemačkoj i okupiranim državama. Diplomatskom osoblju je dat rok od 24 sata da napuste Berlin i otputuje u Konstanc koji se nalazi na švajcarskoj granici, gde bi ostali dok ne dobiju dalja uputstva. Uz Andrića i osoblje Poslanstva, u Konstanc su 9. aprila 1941. godine stigli i drugi jugoslovenski diplomatski predstavnici sa porodicama iz različitih okupiranih teritorija. Nemci su ponudili Andriću da ode u Švajcarsku, ali je on to odbio, zahtevajući da se njegovom osoblju omogući prelazak, što je odbijeno.
Andrić je 28. maja 1941. godine uputio oštru protestnu notu zbog kršenja diplomatskog imuniteta i zabrane prelaska jugoslovenskih diplomata sa porodicama u Švajcarsku. Notu je predao novom nemačkom predstavniku, Freiherrn von Schleinitz-u, koji je odbio da je primi, pa je ona ostavljena na njegovom stolu. Andrić i celo jugoslovensko diplomatsko-konzularno osoblje ostali su u Konstancu do 30. maja 1941. godine, kada su specijalnim vozom prebačeni u Beograd gde su stigli 1. juna 1941. godine.
Po dolasku u Beograd, Gestapo je uhapsio nekoliko jugoslovenskih diplomata: Sretena Stojakovića, generalnog konzula u Celovcu; Vojislava Jakovljevića, generalnog konzula u Minhenu; Milivija Pandurovića, generalnog konzula u Hamburgu; Radivoja Šumenkovića, generalnog konzula u Pragu; Branislava Dimitrijevića, generalnog konzula u Diseldorfu; dr Avgusta Mišetića, generalnog konzula u Gracu; Frida Pogačnika, sekretara Poslanstva u Berlinu; Vladimira Vauhnika, vojnog izaslanika u Berlinu; Božidara Stefanovića, službenika generalnog konzulata u Pragu; i Milivoja Pantića, službenika generalnog konzulata u Hamburgu. Neke od njih Gestapo je vratio u Nemačku na dalju istragu, dok su neki poslati u koncentracione logore Oranienburg, Dahau, Saksenhauzen i Belzen. (Milošević 1995:138)
U ovim logorima, jugoslovenske diplomate bile su izložene ekstremnim uslovima, kao što su težak rad, zarazne bolesti, nedostatak medicinske pomoći, glad i hladnoća, što je dovelo do letalnih ishoda. U logorima su preminuli Branislav Dimitrijević, Josip Logar, Mirko Kranjc, Sava Krstić i Dimitrije Pašković. Ivan Vukotić je umro u logoru Buhenvald 1945. godine. Ilija Milakić i njegov brat Aleksandar bili su streljani od strane Gestapoa u Beogradu 1943. godine, dok je Đorđe Marinković uhapšen u Beogradu i interniran u Mauthauzen, gde je umro 7. aprila 1945. godine. Od ukupno sedamnaest jugoslovenskih diplomata i diplomatskih službenika koje su nemačke vlasti uhapsile i internirale, devet ih je umrlo u logorima ili je streljano. (Milošević 1995: 139)
Jugoslovenska vlada u Londonu je saznala za način obhođenja prema jugoslovenskim diplomatama u Nemačkoj i tokom leta 1941. godine zatražila od neutralnih država i Međunarodnog Crvenog krsta u Ženevi da budu oslobođeni. Međutim, nacistička Nemačka je odbila bilo kakvu intervenciju. Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača podnela je izveštaj o obhođenju prema jugoslovenskim diplomatskim predstavnicima u Nemačkoj Međunarodnom vojnom sudu u Nirnbergu 26. decembra 1945. godine. Na suđenju Joahimu Ribentropu, sovjetski tužilac general Rudenko je pokrenuo pitanje zašto Ribentrop nije preduzeo mere da spreči ozbiljno kršenje diplomatskog imuniteta. Ribentrop je odgovorio da se ne seća tog događaja i da nije bio umešan, iako je očigledno da je on naredio te povrede diplomatskog imuniteta.

ZAKLjUČAK

Želimo da istaknemo da Srbija, a kasnije i Jugoslavija, u svojoj dugoj istoriji nikada nije napala nijednu državu niti je započela rat, već se samo branila protiv onih koji su je napadali. Delikatna igra moći na Balkanu zahtevala je ozbiljnu diplomatsku veštinu. Diplomatija je postala alat koji je Srbija koristila kako bi manevrisala kroz složene međunarodne odnose, izbegavajući direktnu konfrontaciju dok je istovremeno sledila svoje nacionalne interese. Veština diplomatije omogućila je Srbiji aktivno učešće u regionalnim aktivnostima, i da kao država utiče na odluke koje bi mogle da deluju na njenu suverenost. Komplikovani savezi koji su karakterisali evropsku politiku doveli su do izbijanja Prvog svetskog rata kada se Srbija našla u epicentru konflikta. Diplomatija je postala pojas za spasavanje, s obzirom da su srpske diplomate učestvovale u delikatnoj diplomatskoj igri ne bi li osigurali podršku svojoj državi. Atentat na Princa Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. godine pojačao je već postojeće tenzije što je kasnije dovelo do serije događaja koji su u konačnici doveli i do Velikog rata. Diplomatski napori Srbije da obezbedi podršku među silama saveznicama odigrali su ključnu ulogu u ovim događanjima.
Posvećenost Srbije diplomatiji prošla je kroz mnoge izazove. Londonski ugovor iz 1915. godine, u kojem su savezničke sile obećale teritorijalne dobitke Srbiji u zamenu za njeno kontinuirano pružanje otpora vodećim silama, pokazao je diplomatsku otpornost srpskog rukovodstva. Čak i usred okupacije i razaranja, diplomatski napori su trajali, oblikujući posleratno rešenje i doprinoseći stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine. Stoga je diplomatija postala oslonac za opstanak i napredak Srbije na početku XX veka. Kroz strateške saveze, pažljivo manevrisanje regionalnim kompleksnostima i otpornost pri svakom susretu sa konfliktom, srpske diplomate su odigrali ključnu ulogu u oblikovanju sudbine naše nacije. Značaj diplomatije za Srbiju u ovom periodu ležao je ne samo u ostvarivanju nacionalnih interesa, već i u očuvanju suvereniteta i sposobnosti manevrisanja kroz turbulentnim tokove evropske geopolitike.

IZVORI

Diplomatsko-konsularni godišnjak za 1931. godinu, 1931. Beograd: Državna štamparija Jugoslavije.

CITIRANA LITERATURA

Vasić 2020: Ljubica Vasić, Američko političko pozorište, Kragujevac: FILUM/Filološko-umetnički fakultet. (Biblioteka Crvena Linija. Kolekcija Teorija, književnost, kultura).
Vinaver 1986: Vuk Vinaver. “Austrijski problem” i preorijentacija spoljne politike Jugoslavije 1933-1934. godine. Jugoslovenski istorijski časopis broj 1-4. Beograd.
Glišić 1966: Bora Glišić. NUŠIĆ njim samim, Beograd: Vuk Karadžić.
Glišović 2012: Dušan Glišović, Ivo Andrić, kraljevina Jugoslavija i Treći Rajh 1939 – 1941. Prilog proučavanju jugoslovenskih političkih i kulturnih odnosa sa Nemačkom, Austro-Ugarskom i Austrijom, I. tom, Beograd: Službeni glasnik,
Gregorić 1942: Danilo Gregorić, Samoubistvo Jugoslavije, Beograd: Jugoistok
Živanov 2015: Sava Živanov, „Rusko–Srpski odnosi u 19-20 veku“ Kazivanje o Srbima kroz vekove, ur. Bogdan M. Zlatar, Beograd: Draslar partner.
Živojinović 1970: Dragoljub Živojinović. „Vilson, Italija i Četrnaest tačaka na Međusavezničkoj konferenciji u Parizu“. Istorijski časopis broj 28-30. Beograd. 35-55.
Živojinović 2011: Dragoljub R. Živojinović. Nadmeni saveznik i zanemareno Srpstvo Britansko-srpski odnosi (1875-1941). Beograd: Albratos Plus.
Životić 2016: Aleksandar Životić. Jugoslovensko-sovjetski odnosi 1939-1941. Beograd: Filip Višnjić.
Jagodić 2009: Miloš Jagodić. „Srpski studenti u Parizu sredinom šezdesetih godina XIX veka“. Zbornik Matice srpske za istoriju broj 79-80. Novi Sad
Jovanović 1997: Miroslav Jovanović. Doseljavanje ruskih izbeglica u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1919-1924. Beograd: Stubovi kulture.
Jovanović 2006: Miroslav Jovanović. Ruska emigracija na Balkanu 1920-1940. Beograd: Čigoja štampa.
Juričić 1989: Bob Želimir Juričić, Ivo Andrić u Berlinu 1939 – 1941, Svjetlost, Sarajevo.
Kardum 1986: Livia Kardum. „Pitanje međunarodnog priznanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Politička misao vol. XXIII/1986/ br. 3.
Konstantinović 1998: Mihailo Konstantinović. Politika sporazuma: Dnevničke beleške 1939-1941 Londonske beleške 1944-1945. Novi Sad: Agencija “Mir”.
Krizman 1975: Bogdan Krizman. Vanjska politika Jugoslavenske države 1918-1941. Diplomatsko-historijski pregled. Zagreb: Školska knjiga.
Krizman 1962: Bogdan Krizman. „Međunarodno priznanje Jugoslavije 1919. godine“ Istorija XX veka, Zbornik radova III, Beograd.
Lopičić Jančić 2012: Jelena Đ. Lopičić Jančić. Ratni zločini protiv ranjenika, bolensika i civilnog stanovništva, teorija i praksa. Beograd: Muzej žrtava genocida.
Ljušić 2008: Radoš Ljušić. Srpska državnost 19 veka. Beograd: Srpska književna zadruga.
Milovanović 1981: Nikola Milovanović. Vonji puč i 27. mart 1941. Beograd: Prosveta.
Milošević 2001: Miladin Milošević. „Diplomatski odnosi između Kraljevine SHS i Kraljevine Holandije 1918-1922 kontinuitet diplomatskih odnosa, prekid i njihovo ponovno uspostavljanje“. Časopis Arhiva Jugoslavije br. 2. Beograd: 125-145.
Milošević 1995: Slobodan D. Milošević, Postupak nemačkih vlasti sa jugoslovenskim diplomatskim i konzularnim predstavnicima u zemljama zapadne Evrope 1941. godine, Podgorica: Istorijski zapisi broj 1
Mitrović 2011: Andrej Mitrović. Srbija u planovima Austro-Ugarske i Nemačke 1908-1918. Beograd: Zavod za udžbenike.
Mišić 2009: Saša Mišić. Albanija-prijatelj i protivnik Jugoslovenska politika prema Albaniji 1924-1927. Beograd: Službeni glasnik.
Nenadović 2005: Prota M. Nenadović, Memoari. Beograd: POLITIKA. Narodna knjiga.
Paulova 1936: M. Paulova. Jugoslavenski odbor (Povijest Jugoslavenske emigracije za svjetskog rata od 1914 – 1918). Zagreb: Prosvjetna nakladana zadruga.
Peruničić 1985: Branislav Perunčić. Pisma srpskih konzula iz Prištine 1890-1900. Beograd: Narodna knjiga.
Petranović 1980: Branko Petranović. Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: NOLIT.
Petranović 1992: Branko Petranović.“ Uspostavljanje jugoslovensko-sovjetskih diplomatskih odnosa 1940“. Zbornik Matice Srpske za istoriju broj 4., Novi Sad.
Petrović 2018: Dragan Petrović. Kraljevina SHS i Sovjetska Rusija (SSSR) 1918-1929, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd.
Popović 1988: Radovan Popović. Žudnja za frakom: Pisci u diplomatiji. Beograd: Narodna knjiga.
Samardžić 1981: Radovan Samardžić. Pisci srpske istorije II. Beograd: Prosveta.
Terzić 1981: Velimir Terzić, O diplomatskoj aktivnosti Ive Andrića uoči i u toku Drugog svetskog rata, Beograd: u Zbornik radova Delo Ive Andrića i kontekstu evropske književnosti i kulture.
Terzić 1984: Velimir Terzić. Slom Kraljevine Jugoslavije 1941 Uzroci i posledice poraza 2. “Partizanka knjiga”. Ljubljana-Beograd. “Pobjeda” Titograd, “Narodna knjiga” Beograd, Ljubljan., Beograd. Titograd.
Trgovčević 1986: Ljubinka Trgovčević. Naučnici Srbije i stvaranje Jugoslavije 1914-1920. Beograd: Narodna knjiga. Srpska književna zadruga.

 

INTERNATIONOAL LEGAL ASPECTS OF SERBIAN AND YUGOSLAV DIPLOMACY AT THE END OF XIX AND THE BEGINNING OF XX CENTURY

Summary: At the end of the 19th and the beginning of the 20th century, Serbia faced the challenge of maneuvering through a complex geopolitical environment, thereby highlighting the importance of diplomatic efforts in shaping its future. As a small country in the Balkans, Serbia sought to assert its sovereignty and strengthen its position amid the network of alliances and conflicts that were taking place in Europe at the time. Diplomacy played a key role in gaining international recognition for Serbia as well as in forming alliances that were essential during this period of crisis. Serbian diplomacy at that time, and later that of Yugoslavia, was highly ranked, and its diplomats were people educated at prestigious universities across the Europe, well trained for their work. It is important to point out that all career diplomats of that era had to start as an apprentice and spend a certain number of years in a certain workplace, therefore skipping steps in advancement was not even a possibility.

Key words: diplomacy, Internatonal Law, Serbia, Yugoslavia, war, writers as diplomats

 

Naučni rad je izvorno objavljen u časopisu Baština Instituta za srpsku kulturu Priština Leposavić

Autori: prof. dr Ljubica Vasić i prof. dr Jelena Lopičić Jančić